Vahiy Kitabındaki Edebi Araçlar

İlk dinleyiciler Vahiy Kitabı’nı nasıl yeniden okudular? Başlık ya da paragraf yoktu, sadece düz metin vardı. Gelin bu çok farklı okuma biçimine bir göz atalım.

Giriş

İbrani edebiyatı bizimkinden çok farklıdır. İbrani edebiyatında bölümler ya da ayetler değil, minimal grafiksel ya da görsel göstergelerle sıralanmış harfler vardı, çünkü bunlar görülmekten ziyade yüksek sesle (işiterek) okunmak için kullanılıyordu.

Bir hikayenin nerede başlayıp nerede bittiğini, hikayelerin birbirine nasıl bağlandığını ve organize edildiğini ve vurgunun nerede olduğunu gösteren göstergeler vardır. Ancak bu tür yapıların bozulması da okuyucuya bir sinyal verebilir. Bu yapıları incelediğimizde ve anladığımızda çok daha zengin bir anlayışa sahip oluruz, ancak yazarın amaçlamadığı bir yapı görmemiz için onu zorlamamalıyız.

Temel adımlar

Literatürü anlamak için şu üç adımı takip etmek faydalı olacaktır

1, birim tanımlama

• Birimler kelime düzeyinde veya daha büyük metin birimleri olabilir
• İnsan beyni çok sayıda küçük birimi idare edemediği için bu durum basamaklı bir düzeyde bile gerçekleşmektedir, bu nedenle normalde 3 ila 9 birime ayrılır ve daha sonra bir süper birimde toplanır.

2, bu birimlerin düzenini analiz etmek

• tekrarlama yoluyla, paralel, doğrusal olmayan

3, yapının anlam ile ilişkisini göz önünde bulundurmak

• yazarın odağının nerede olduğunu göstermek
• simetrik yapıda odak noktası genellikle merkezdir
• Bir yapı içindeki paralellikler ve zıtlıkların karışımı da vurgu olarak kullanılabilir
• Akışın kesintiye uğraması da dikkat çekebilir

Birimleri tanımlayın

İlk adım birimleri belirlemektir. Bu üç bölümden oluşur: başlangıç işaretleyicileri, bitiş işaretleyicileri ve bağımsızlık.

Başlangıç işaretleri de birleştirilebilir:

• başlık
• giriş formülü (“bunlar nesiller”)
• ortak başlangıç cümlesi (“duy”, “böyle diyor Rab”)
• retorik sorular
• zaman, yer, karakterler veya konuşmacılar, tema, tür, aksiyon hızı,
• zaman veya ruh halinde değişim

Son işaretleyiciler şunlar olabilir

• sonuç formülü
• şiirsel nakarat
• sonuç veya özet
• flashback

Bağımsız, kendi kendini içeren ve eksiksiz bir paket olarak birim

• Zaman, yer, katılımcılar, konu, tür, eylem hızı bakımından aynılık, …
• izleyiciler tarafından kolayca getirilebilir
• içerikte uyumluluk
• paket boyutu: tipik olarak 15–20 sayfa (büyük) veya İncil’de bölüm (orta) veya tek cümle veya birkaç paragraf (küçük)
• çoğunlukla 7 veya 13, 14 birim, ayrıca 3 veya 5 de mümkündür

Birimlerin düzenlenmesi

Birleştirilebilen üç tip vardır

• doğrusal (a-b-c-d-e-f)
• paralel (a-b-c-a’-b’-c’)
• simetrik (a-b-c-’b’-a’)

Birçok kombinasyon olabilir

• a-b-c-d-e-a’ varsayımla başlayan ve varsayımı kanıtlayan özetle sonlanan konuşma gibi doğrusal ve simetrik kalıbı birleştirir
• a-b-c-d-’b’-c’-a simetrik ve paralel desenlerin bir kombinasyonu olan değiştirilmiş bir simetridir ve okuyucunun dikkatini b’-c’ anahtarına çekecektir.
• a-a’-b-b’-c-c’-d-d’ doğrusal ve paralel şemayı birleştirir ve örneğin Gen.38/2–50/26 gibi paralel ama farklı hikayeler anlatabilir.

Aynı hikaye farklı kalıplarda görülebilir, örneğin Gen.37/2–50/26 için a-b-c-d-e-f-g’-f’-e’-d’-c’-b’-a’ veya a-a’-b-b’-c-c’-d-d’-e-e’-f-f’-g-g’ şeklinde kırmızı olabilir.

Doğrusal desen

Takip etmesi kolaydır. Onlar olabilir

• zaman çizelgesinde bazı çakışmalar veya geri dönüşler veya diğer parantezler içeren kronolojik hikayeler gibi
• mekansal (kuzey, doğu, güney, batı) veya koleksiyon veya alfabe boyunca gibi kronolojik olmayan

Paralel desen

Bunlar a-b-c-a’-b’-c’ gibi ayarlanabilir, burada ilgili x’ x ile benzer temaya, yapıya, … sahiptir, örneğin Ps.19/1–2a: gökler b: anlatmak c: Tanrı’nın yüceliği a’: gökyüzü b: ilan eder c: onun el işi

Eşleşmeyen kısımlar olabilir, bunlar sonda (a-b-c-a’-b’-c’, d), ortada (a-b-c-d-a’-b’-c’) veya nadiren başta (a-b-c-d-a’-b’-c’) olabilir Paralel örüntüleri tespit etmek o kadar kolay olmayabilir, ancak bir tatmin ve beklenti noktası verir. Bunu Üç Küçük Domuz gibi masallarda görürüz (ikinci evde örüntüyü bildiğimizi düşünürüz ve yazar üçüncü evde bizi şaşırtarak bir ders verir).

Paralel desen

• hatırlamayı kolaylaştırır
• karşılaştırma, zıtlık, vurgulama, açıklama, örnekleme yapabilir

Örnek olarak: Yunus

• a: Yunus’un görevlendirilmesi ve itaatsizliği (1/1–3)
  • b: Yunus ve putperest denizciler: YHWH merhametlidir (1/4–16)
    • c: Yunus’un YHWH’nin merhametine yanıtı: övgü (1–17–2/10)
• a’: Yunus’un yeniden görevlendirilmesi ve itaati (3/1–3a)
  • b’: Yunus ve putperest Ninovalılar: YHWH merhametlidir (3/3b-10)
    • c’: Yunus’un YHWH’nin merhametine tepkisi: kızgınlık (4/1–4)
• d: YHWH’nin dersi (4/5–11)

Bu yapı, ilk duasının ikiyüzlü, ikincisinin ise bencilce olduğu izlenimini verir, ancak öykünün düzenlenmesi bunu ahlakçı olmadan yapı aracılığıyla taşıyabilir.

Simetrik desenler

Bunlar a-b-b’-a’ gibi kalıplardır, örneğin Isa.22/22 (“açık/kapalı” olarak bakarsak)

• a: o açacak
  • b: ve kimse susmayacak
  • b’: kapatacak
• a’: ve kimse açmayacak

Bu, bir X’in sol kısmının desenine sahiptir (Yunanca’da bu Chi harfidir). Böyle bir kalıba chiasm da denir.

Bu aynı zamanda İncil’in tüm kitaplarına da uygulanabilir, örneğin Judg.3/7–16/31

• a: Othniel ve iyi karısı (3/7–11)
  • b: Ehud ve Ürdün geçidinde kazanılan zafer (3/12–31)
    • c: Deborah: Düşmanın kafatası kadın tarafından ezildi (4/1–5/31)
      • d: Gideon: dönüm noktası (6/1–8/32)
    • c’: Abimelek: Yargıcın kafatası kadın tarafından ezildi (8/33–10/5)
  • b’: Yeftah ve Ürdün geçitlerinde iç savaş (10/6–12/15)
• a’: Şimşon ve kötü eşleri(13/1–16/31)

Bu yaklaşımın çeşitli avantajları vardır

• güzellik: dengeli sunumun estetik kalitesi
• tutarlılık: simetri birliği güçlendirir
• bütünlük: izleyici, sona ererken ve tam bir döngüye girerken görür
• kontral pivot: eşit olmayan sayıda birim olması durumunda, yukarıya bakınız, her iki tarafın da bu doğal odak noktasına doğru çabaladığı ve bu odak noktasını oluşturduğu bir dönüm noktası vardır. Yukarıdaki örnekte Gideon’un kuralı odak noktasıdır
• hafıza yardımı: izleyiciler birbirini takip eden noktaları daha kolay hatırlayabilir (normalde ezbere öğrenirler)
• tekrarlardan yararlanma fırsatları: sözleşmeyi karşılaştırma, yineleme, vurgulama, açıklama veya örnekleme fırsatlarının eklenmesi

Bunun da bir dezavantajı vardır:

• izleyicinin bunu algılaması için daha fazlasını gerektirir
• yazarın daha fazla çalışmasını gerektirir

Ancak her şeye rağmen, simetrik form antik dünyada çok takdir edildi.

Yapıları anlamak

Metnin yapısı anlam üzerinde çok etkilidir, örneğin bir metin açıkça ahlak dersi vermemeli ama üç küçük domuz hikayesinde olduğu gibi etkileyici olmalıdır.Yapı aracılığıyla anlam aktarmanın üç ana yolu vardır

• kompozisyonlar genel yapı
• yapılandırılmış tekrar
• öne çıkma pozisyonu

Genel yapı

Genel yapı yazarın mesajını iletebilir

Yapılandırılmış tekrar

Tüm yapılar anlam göstermek için kullanılmaz, bazen sadece sanatsal güzellik için kullanılır, bunlar

• yapısal: kompozisyonun yapısal şemasını oluşturmaya yardımcı olur, örneğin Nuh’un tufandan önceki ve sonraki üç oğlunun listesi (Yar.6/9–10 ve 9/18–19) hikayeyi dengeler ve paranteze alır
• detaylandırma: eşleşen çiftin ikinci birimi konuyu daha da geliştirir, örneğin Yar.28/6–9 Esav’ın karısını tanıtırken Yar.36 Esav’ın ailesinin geri kalanının izini sürer
• ikinci bakış açısı: ilk üniteyi farklı bir açıdan ele alır ya da özetler, örneğin Ürdün’ü geçerken iki bakış açısı verir (Yeş.3/9–17: doğudan bir geçiş başlar ve tamamlanır, Yeş.4/10–13: batıdan ilerler ve tamamlanır)

Öte yandan bu, Yunus’un duasında olduğu gibi (Yunus 2/2–9 ve 4/1–3) anlam iletmek için de kullanılabilir.

Bunun avantajı, yazarın ince bir şekilde bir noktaya işaret edebilmesidir ve bu dinleyiciler tarafından çok takdir edilir, çünkü çoğu insan kendisine işaret edilmesinden hoşlanmaz ve çabucak yorulur veya işaret eder. Bu, dinleyiciyi anlamı keşfetmeye, katılmaya ve düşünmeye davet eder. Bu da iletişimi daha ilginç, zevkli ve dolayısıyla daha etkili hale getirir. Üç Küçük Domuz’un başında anlatılmak istenen şey zaten açıklanmış olsaydı, bunun ne kadar bilgiçlik taslamak olacağını bir düşünün.Bu İbrani dilinde çeşitli şekillerde yapılabilir:

• vurgu: bir nokta yinelenerek vurgulanabilir, örneğin Dan.2 ve 7’de insan krallıkları yükselecek ama düşecekler ve sadece Tanrı’nın krallığı kalacak
• bir örüntüyü vurgulamak: belirli bir örüntüye, özellikle de davranış örüntüsüne dikkat çekmek, örneğin Yunus’un putperestlerle olan durumu. Yunus Tanrı’ya itaat etmekte isteksizdir, ama putperestler bunu isteyerek kabul eder ve merhamet dilerler.
• karşılaştırma: benzer görünmeyen iki şey arasındaki benzerliği çizmek için iki veya daha fazla birim eşleşebilir, örneğin İsrail’in yabancı uluslarla aynı şekilde yargılandığı Amos 1–2
• zıtlık: birbirine benzeyen ama benzemeyen iki şey arasındaki farkı da vurgulayabilir, örneğin Yaratılış 38 ve 39’da Yakup’un iki oğlu bir kadının yasadışı cinsel davetiyle karşı karşıya kalır ve her iki hikayede de baştan çıkarıcı kadın daha sonra aleyhinde kanıt olarak kullanmak üzere erkeğin bir işaretini saklar, ancak gerisi tamamen farklıdır, Yahuda tamamen başarısız olurken Yusuf sadık kalır ve cezalandırılır.
• tersine çevirme: bir şeyin tersine döndüğünü gösterebilir (1.Krallar.3–11 Süleyman’ın hükümdarlığını ve tapınağın inşasını, 2.Krallar.18–25: Süleyman’ın krallığının sonu ve tapınağın yıkılması)
• karşılıklılık: eşleşen birimlerde karşılıklı eylem gösterir (Şarkılar 2/8–17: genç adam genç kadını kendisine katılmaya davet eder, 7/11–8/4: kadın onu kırda kendisine katılmaya davet eder)
• çözüm (ya da gerçekleşme): hikâyenin açılış gerilimi, belirsizliği ya da öngörüsü ile kapanış çözümü ya da gerçekleşmesi arasındaki yakın bağlantıyı vurgular (Yar.12/1–9: Avram ve Sara’nın çocuksuzluğu, 21/1–7: İshak’ın doğumu)
• bütünlük: bir olgunun bütünlüğünü, bir merizmin her iki yarısını da (gece ve gündüz, erkek ve kadın) öne çıkararak göstermek (İşa.2/10–22: gururlu erkeğin gelecekteki aşağılanması, 3/16–17: gururlu kadının gelecekteki aşağılanması)

Öne Çıkan Pozisyonlar

Ayrıca konum, anlamı pekiştirmek ya da iletmek için de kullanılabilir. Modern hikaye anlatıcıları önemli mesajları sondan bir sonraki üniteye yerleştirir, çünkü bu doruk noktasıdır ve son ünite kapanış (fade out) içindir.İbrani edebiyatında bu, doğrusal ve paralel yapılarda son birimdir çünkü bu, izleyicinin duyduğu son kelimelerdir.Tek sayılı paralel şemalarda son birimlerin konumu a-b-c-a’-b’-c’-d gibi eşleşmeyen birim tarafından vurgulanır.Simetrik bir şemada merkez normalde tek sayı ise öne çıkan konumdur, ancak çift sayı için Ex.21/2–22/27’de olduğu gibi ilk ve sondur (burada başlangıç ve son büyük suçlar ve yoksullara iyilikle ilgilidir)

Anlamı şu olabilir:

• dönüm noktası: merkez hikayedeki dönüm noktasıdır, örneğin Ehud (Jugd.3/12–30) kralı öldürdüğü zaman dönüm noktasıdır. Ayrıca Hakimler’in genel yapısında da Gideon dönüm noktasıdır
• doruk noktası: Ehud’un hikayesinde de bu durum söz konusudur, gerilimin en yüksek olduğu nokta
• merkez parçası: öne çıkanı temsil eder, örneğin Ezgiler 3/6–5/1 düğünü, Çr. merkezi Süleyman’ı, tapınağı inşa edeni temsil eder (2.Çr. 1–9)
• önemli duraklama (veya ara): son derece önemli bir noktaya değinmek için eylemde veya kompozisyon argümanında dikkat çekici duraklama
• 2.Krallar 2/1–8/6, Elişa’nın hizmetiyle kesintiye uğrayan, kralların günahlarının neredeyse kesintisiz geçit töreninde duraklamadır.
• Lam.3/21–32: Tanrı’nın derin sevgisi üzerinde düşünmek için acımasız trajik methiyeye ara verir

Yapısal analizin değeri

Birçok değer vardır

• edebi sanatın takdir edilmesi: metne harcanan beceri ve özeni takdir edebiliriz ve ilk bakışta kaotik görünen bazı kutsal metinler zarif bir düzenleme olarak görülebilir
• Birim sınırlarının belirlenmesi: metni yapılandırabilirsek daha iyi yorumlayabiliriz, örneğin 1.Krallar 1–2 Sam’ın sonudur ve Krallar’ın geri kalanına giriş değildir. Ayrıca Mose ve Yeşu’nun 5 kitabı tek bir birimdir — Mose kitaplarını İsrail neredeyse eve dönmüşken ve hikaye neredeyse tamamlanmışken bitirmek asla amaçlanmamıştır
• Bir birimin genel düzeninin ardındaki mantığı keşfetmek: metnin akışını daha iyi anlamamızı sağlar, örneğin İbrahim’in karısı hakkında yalan söylediği iki hikaye İsmail’in iki vaadi ve Lut’un ailesinin göçleriyle bağlantılıdır. Ayrıca Şarkılar’da şiirsel nedenlerden dolayı düğün ortada yer alır ve öncesindeki yakınlık evlilik öncesi seksi desteklemez, ancak düzenlemeyi kiazm olarak gösterir. Ayrıca İşaya’nın İşa.6’daki çağrısı yanlış gibi görünmektedir (çünkü bu başlangıç olmalıdır) ancak İşaya 1–12’nin ortasındadır.
• parçaların bütünle ilişkisinin açıklığa kavuşturulması: özellikle uzun birimlerde bu, metnin düzenlenmesine yardımcı olabilir, örneğin Isa.26–35 ve 40–48, Isa.36–39’u aradaki tematik merkez olarak görerek karşılıklı işlevi açıklar
• tekrarların muhasebesi: tekrarlar modern okuyucuların kafasını karıştırır, ancak dinleyicilerin metnin yapısını algılamasına yardımcı olur, örneğin sabah ve akşam ve n’inci gün Yaratılış 1’deki her günün sonunu gösterir
• Görünüşte yanlış yerleştirilmiş birimlerin muhasebesi: Bazı pasajlar yanlış yerleştirilmiş gibi görünse de yapısal analiz konumlarını anlamaya yardımcı olur, örneğin Yar.38 Yusuf’un öyküsünü kesiyor gibi görünse de Potifars’ın yerindeki davranışını karşılaştırmak için kullanılmıştır. Yahuda’nın yaptığı yanına kar kalırken Yusuf’a yapılan bu haksız muamele, paralel bölümde Yahuda’nın reddedilmesi ve ilk doğan hakkının Yusuf’a verilmesiyle sonuçlanacaktır
• Bir birimin eşiyle karşılaştırılarak açıklığa kavuşturulması: bir birimin işlevinin anlamı eşiyle karşılaştırılarak açıklığa kavuşturulabilir, örneğin Yunus 2. bölümdeki Niniveh halkının kurtuluşuna ilişkin Yunus 4. bölümdeki öfkeli ve kırgın duasının aksine bu kurtuluş için Yunus 2. bölümdeki şükran duası Yunus’un 2. bölümdeki duasının ego merkezli olduğuna ışık tutar.
• Bir birimin ana noktasının keşfi: Yapının merkezi noktasını bulursak, bir kitabın veya daha uzun bir pasajın merkezi mesajını kolayca bulabiliriz
• Kompozisyon temasının keşfi: Ana tema genel yapı aracılığıyla geliştirilir, örneğin Çıkış 19/3-Num-10/10’da Sina’daki antlaşmada güçlü putperestlik karşıtı tema veya Şarkılar’da sevginin karşılıklılığı.

Kaynaklar